حق معنویحق معنوى عنوان امتیازى غیر مادى از قبیل حق‌تألیف و حقاختراع گفته می شود. ۱ - تعریف حق معنویبه حقوقى که متعلق آنها امور اعتباری و معنوی است، حقوق معنوى اطلاق مى‌شود، مانند حق‌طبع(تکثیر و چاپ اثر)، حقاختراع، حقامتیاز انتشار روزنامه و مجله،حق استخراجمعدن و حق امتیاز آب، برق، گاز و تلفن. مقابل آن، حق عینى قرار دارد که متعلق آن عین خارجى است، از قبیل حق‌تحجیر و حق قصاص که متعلق اوّلى زمین و دومى جانى است. ۲ - کاربرد حق معنوی در فقهعنوان یاد شده از عناوین جدید است که فقهاى معاصر در بخش مسائل مستحدثه و نیز در پاسخ استفتائات به برخى احکام آن اشاره کرده‌اند. ۲.۱ - اعتبار شرعى حق معنویدر اینکه حق‌تألیف براى پدید آورنده اثر، حق طبع براى ناشر و حق اختراع براى مخترع از نظر شرع معتبر است یا نه، اختلاف است. بنابر قول نخست، نویسنده مى‌تواند دیگران را از چاپ و پخش کتاب خود منع کند. دیگران نیز بدون اجازه صاحب اثر حق ندارند کتاب او را چاپ و توزیع کنند؛ چنان که اگر مؤلف حقنشر را به ناشرى واگذار کرده باشد، دیگر ناشران نمى‌توانند بدون اجازه آن ناشر، کتاب را منتشر کنند. و نیز مخترع مى‌تواند دیگران را از نمونه بردارى از اختراع خود و تکثیر آن منع نماید. بنابر این قول، مؤلف یا مخترع مالک محصول فکر و اندیشه خود بوده و مى‌تواند آن را بفروشد یا ببخشد و یا در آن سایر تصرفات مالکانه داشته باشد. در مقابل، برخى براى چنین حقوقى از نظر شرعیاعتبار قائل نبوده و چاپ کتاب یا نمونه بردارى از اختراع دیگرى را بدون اشکال دانسته‌اند البته برخى گفته‌اند: در صورتى که این گونه حقوق، قانونى و ضابطه مند شده باشد و به تأیید حاکم شرع برسد، اعتبار پیدا مى‌کند. ۲.۲ - احکام حق معنویحق امتیازى که دولت در مقابل دریافت مبلغى به اشخاص واگذار مى‌کند، از قبیل حق امتیاز تأسیس شرکت، حق امتیاز تلفن، آب و برق، در صورتى که قانون و عرف براى آن مالیت قائل باشد و با آن همچون سایر اموال رفتار کند، به تصریح برخى شرعاًاعتبار دارد و در نتیجه ارث بردن و خرید و فروش آن جایز خواهد بود. ۳ - پانویس۴ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۳،ص۳۴۱. |